Talige uitdagingen #2: Popliedjes vertalen

Gisteren las ik op nu.nl dat radiozender 100%NL een nieuw project is gestart: het naar het Nederlands vertalen van buitenlandse hits. Eerlijk gezegd ben ik daar altijd een beetje huiverig voor. Niet voor het vertalen op zich, maar het feit dat het tot een project is. Het dwangmatige van een 'project' kan ervoor zorgen dat het creatieve proces aangetast wordt: de inspiratie raakt op, maar er moet wel geproduceerd worden. Ironisch genoeg is datzelfde dwangmatige van toepassing als je jezelf ten doel stelt elke week een blog te schrijven.

Goed, je begrijpt mijn zorgen en misschien deel en herken je die zelfs. Met enige bezorgdheid ging ik luisteren naar het eerste nummer van dit 'project' van 100%NL: Ik heb iets, een vertaling van Happy, gezongen door Charly Luske. De titel deed mij met grote vreze vrezen voor wat komen ging, maar ik moet zeggen dat ik het een geslaagde missie vind. Tot nu toe, dan. Luister en oordeel zelf:

Dat 100%NL dit wil gaan doen is in zekere zin een beetje sneu, omdat Nederlandse nummers kennelijk niet zo leuk als nummers uit het buitenland. We kunnen stellen dat er in Nederland al jaren een zekere vertaaltraditie is als het om liedjes gaat. Veel liedjes van Marco Borsato, en dan vooral uit zijn beginperiode, zijn een vertaling vanuit het Italiaans. De traditie om Italiaanse liedjes te vertalen stopt niet bij Marco Borsato, want ook Paul de Leeuw en zelfs Guus Meeuwis hebben zich van Italiaanse liedjes bediend. Van de hand van Paul de Leeuw zijn Ik wil niet dat je liegt (La Solitudine van Laura Pausini) en Zonder jou met Simone Kleinsma (Vivere/Dare to live van Andrea Boccelli en Laura Pausini) algemeen bekend. Dat Guus Meeuwis' 'Dat komt door jou' zijn oorsprong in Italië vindt, weten vermoedelijk een stuk minder mensen.

Wat uiteraard niet onvermeld mag blijven is dat Jij bent zo, de doorbraak van Jeroen van der Boom als zanger, eigenlijk een Spaans lied is en de titel Silencio draagt. Verder was er ook nog Boten Anna en de Nederlandse bewerking van de Gebroeders Ko. Ook het Frans leent zich voor vertalingen: denk bijvoorbeeld aan Belle histoire. Gek genoeg zijn er, relatief bezien, vanuit het Engels helemaal niet zo veel liedjes naar het Nederlands vertaald: waarschijnlijk omdat Nederlanders "het Engels toch wel begrijpen". Een paar jaar geleden bracht Paul de Leeuw een Nederlandse versie van To make you feel my love met Adèle uit. 

Toch hangt ons nog een vraagstuk boven het hoofd: dit soort liedjes krijgt steevast het predicaat 'vertaling' toegedicht, maar hoe terecht is dat eigenlijk? Als je het puur op woordniveau bekijkt, of zelfs op inhoudelijk niveau, valt er wat voor te zeggen dat er geen sprake is van een vertaling. De keuze voor 'Ik heb iets' als vertaling 'Happy' is het resultaat een zoektocht naar een ie-klank (van happ-y). 'Jij bent zo' begint met 'Zeg ik nee, zeg jij ja', waar in het Spaans het lied begint met 'Ya no tengo palabras' (Ik heb geen woorden meer). Aan de andere kant: de melodie blijft hetzelfde, en het behoud van bijvoorbeeld een ie-klank laat zien dat er wel degelijk restricties zijn. Eigenlijk geldt hetzelfde als bij poëzie: je kan je bij een gedicht houden aan het metrum en het rijm, de inhoud drastisch veranderen en toch over een vertaling spreken. Of dat wenselijk is, is een tweede. Jan Rot, vertaler van veel buitenlandse liedjes, spreekt liever van 'hertalen'.

Een van mijn eerste bewuste ontmoetingen met een 'vertaald liedje' was Aicha. Dit is oorspronkelijk gezongen geworden door Khaled, maar naar het Engels vertaald door/voor Outlandish. Het was tijdens de les Frans waar onze lerares didactisch verantwoord insprong op het succes van Outlandish door ons het Franse origineel te laten horen. En ook al konden we toen nog maar weinig stokbroden bakken van het Frans, één ding kon ik wel zien: deze interpretaties zijn heel verschillend. De beleving van Khaled en en die van Outlandish zijn twee werelden. En ook over het behoud van de melodie valt soms nog wel eens te twisten. En toch, toch is het een vertaling. Of toch niet?

Liedjes vertalen is een prachtig vak. In de musicalwereld doen ze niet anders, en daar geldt dan ook nog eens dat van de inhoud niet te veel afgeweken mag worden. Zo af en toe probeer ik ook eens wat: een ware uitdaging. Meestal strand ik na één of twee coupletten, of zodra het refrein aanvangt. Het verst ben ik ooit gekomen met 'Get Here' van Oleta Adams. Het is allesbehalve een perfecte vertaling - vooral over de singability valt te twijfelen - maar toch een aardige poging die het delen waard is. 

Kom naar mij met een sneltrein
Kom naar mij met een buslijn 
Kom naar mij met een vliegtuig 
Kom naar mij met al je kracht 
Kom naar mij op een muildier, door de woestijn als een Arabier
Het maakt niet uit hoe je hier komt, maar kom toch snel naar hier 

Kom naar mij met een zeilboot, beklim een boom en spring over de sloot
Draai 'n rondje op 't randje van de goot, want ik vang je op
Spring dan op een paard in galop, passeer de grens in geval van nood
Het maakt niet uit hoe je hier komt, maar kom toch snel naar hier

Heuvels en bergen tussen ons
Toppen en dalen te beklimmen
Als 'k een wens mocht doen, dan was je hier bij mij
Jij hier bij mij

Kom naar mij en surf door de storm, neem me mee in je luchtballon
Kom naar mij met een vliegend tapijt, want je weet, nu dringt de tijd
Kom naar mij op een muildier, door de woestijn als een Arabier
Het maakt niet hoe je hier komt, maar kom toch snel naar hier

Maakt niet uit, 't maakt niet uit
Ik wil jou, in 't hier en 't nu
Ik wil jou, in 't hier, in 't nu, aan mijn zijde
Het maakt niet hoe je hier komt, maar komt toch snel naar hier